Абдзэхабзэ

Абдзахэбзэ — адыгэмэ ябзэIуакIэмэ ащыщ. Абдзэхэ лъэпкъым идиалектыр ары. Абдзэхабзэр Адыгэбзэ КӀахэбзэмэ ащыщ. КӀ, Чъ, ЧӀ, Ч макъэхэр адрэ адыгэ диалектхэм уелъытыгъэу нэхь макӀ. Ыджырэ зэмэным нэхьыбэу Тыркуем дэс Адыгэмэ ар рагущыӀэ. Адыгэ хэкум АбдзэхыбзэкӀэ къэгущыӀэрэр зыныбжъ хэкӀодагъэ Абдзэххэр ары. Хьакурынэхьаблэм абдзахэ бэ дэс. Тыркуем мин 500 Абдзахэ ис. Адрэ Абдзахэхэр исых Иорданием, Сирием, Исраил и Рихьаные.

Хьарыфмэ ямакъэхэр

Хьэрыф 'ч' [t͡ʃ] ыкӏи 'чъ' [t͡ɕ] КӀахыбзэхэмкӏэ (Шапсыгъэбзэ, Бжъэдыгъубзэ ыкӏи КӀэмыгуябзэ) хъугъэх Абдзахэбзэмкӏэ 'щ' [ʃ] ыкӏи 'ш' [ɕ].^[1]

Инджылыбзэ	Абдзахэбзэ		КӀахыбзэ		Къэбэрдеибзэ
Инджылыбзэ	Кириллица	IPA	Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
village	щылэ	ɕəla	чылэ	t͡ʃəɮa	жылэ	ʒəɮa
spear	пщы	pɕə	пчы	pt͡ʃə	бжы	bʒə
goat	пщэны	pɕanə	пчэны	pt͡ʃanə	бжэн	bʒan
to run	шэн	ɕan	чъэн	t͡ʂan	жэн	ʒan
cold	шыӏэ	ɕəʔa	чъыӏэ	t͡ʂəʔa	щӏыӏэ	ɕʼəʔa
night	щэщы	ɕaɕə	чэщы	t͡ʃaɕə	жэщ	ʒaɕ
cow	щэм	ɕam	чэм	t͡ʃam	жэм	ʒam
fast	шыкӏай	ɕət͡ʃaːj	чъыкӏай	t͡ʂət͡ʃaːj	-	-

Хьэрыф 'кӏ' [t͡ʃʼ] ыкӏи 'чӏ' [t͡ʂʼ] КӀахыбзэхэмкӏэ (Шапсыгъэбзэ, Бжъэдыгъубзэ ыкӏи КӀэмыгуябзэ) хъугъэх Абдзахэбзэмкӏэ 'ӏь' [ʔʲ] (ӏ + й зэхэтэу) я 'щӏ' [ɕʼ].^[2]

Инджылыбзэ	Абдзахэбзэ		КӀахыбзэ		Къэбэрдеибзэ
Инджылыбзэ	Кириллица	IPA	Кириллица	IPA	Кириллица	IPA
stands	ӏьэт	ʔʲat	чӏэт	t͡ʃʼat	щӏэт	ɕ’at
sits	ӏьэс	ʔʲas	чӏэс	t͡ʃʼas	щӏэс	ɕ’as
lies	ӏьэлъ	ʔʲaɬ	чӏэлъ	t͡ʃʼaɬ	щӏэлъ	ɕ’aɬ
boy/young man	ӏьалэ	ʔʲaːla	кӏалэ	t͡ʃʼaːɮa	щӏалэ	ɕʼaːɮa
to regret	ӏьэгъожьын	ʔʲaʁʷaʑən	кӏэгъожьын	t͡ʃʼaʁʷaʑən	щӏегъуэжын	ɕʼeʁʷaʒən
few	маӏьэ	maːʔʲa	макӏэ	maːt͡ʃa	мащӏэ	maːɕʼa
to ask	ӏьэупкӏэн	ʔʲawpt͡ʃʼan	кӏэупкӏэн	t͡ʃawpt͡ʃan	щӏэупщӏэн	ɕʼawpɕʼan
guest	хьаӏьэ	ħaːʔʲa	хьакӏэ	ħaːt͡ʃʼa	хьащӏэ	ħaːɕʼa
to fast	нэӏьын	naʔʲən	нэкӏын	nat͡ʃʼən	-	-
new	щӏэ	ɕʼa	кӏэ	t͡ʃʼa	щӏэ	ɕʼa
place	щӏыпӏэ	ɕʼapʼa	чӏыпӏэ	t͡ʂʼəpʼa	щӏыпӏэ	ɕʼapʼa

КъызэраIуэ зэхъокIыгъэхэр

Абдзах Iэй ↔ кӏ КӀахыбзэ: ӏэйлэ ↔ кӏалэ, ӏэйс ↔ кӏэс, Iэйхь ↔ кӏахь
Абдзах щ ↔ ч КӀахыбзэ: щыӏэ ↔ чъыӏэ, щэм ↔ чэм, мащэ ↔ мачӏэ

[1] Спирантизация аффрикат

[2] Переднеязычные мягкие шипящие аффрикаты дж, ч, к1

[1]

[2]